ΕΠΙΤΟΜΗ ΤΟΥ ΛΕΞΙΚΟΥ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΩΔΟΥΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ 1100-1669 ΤΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΡΙΑΡΑ (Π

Στους 6 περίπου αιώνες, τους οποίους καλύπτει το «Μεσαιωνικό Λεξικό», διαμορφώνεται οριστικά το σύνολο των δομικών χαρακτηριστικών της νεοελληνικής. «Τώρα παίρνει μορφή» με τα λόγια του Κριαρά «ο νέος ελληνικός βίος (...) και ιδίως το γλωσσικό του όργανο. Έτσι το μεσαιωνικό λεξικό συνδέεται με τη νέα ελληνική γλώσσα». Οι ιστορικοί και ιδεολογικοί λόγοι, που εξηγούν γιατί στον τόπο μας κρατήθηκε στο ημίφως η προφανής αυτή επιστημονική αλήθεια, είναι γνωστοί και δεν χρειάζεται να επιμείνουμε εδώ, ο ιστορικός οφείλει να σημειώσει πάντως το γεγονός ότι, κυρίως εξαιτίας του κρατούντος άλλοτε αποκλειστικού πνεύματος του αρχαϊστικού φανατισμού, έμεινε επί μακρόν ουσιαστικά αλεξικογράφητη μια τόσο μακρά και κρίσιμη περίοδος του γλωσσικού μας παρελθόντος, ενώ ήδη από πολύ νωρίς μέσα στον 19ο αιώνα είχε αρχίσει η θησαύριση απείρων καθαρευουσιάνικων νεοπλασιών, σπανίως επιτυχών, συχνά θνησιγενών και κατά κανόνα χωρίς κανέναν γενεαλογικό τίτλο. Ήταν προφανώς η υγιής αντίδραση του δημοτικιστή που οδήγησε τον ακαδημαϊκό δάσκαλο Κριαρά στην απόφαση να αφιερώσει τις περισσότερες δεκαετίες της μακράς ζωής του στην εκπόνηση ενός μεσαιωνικού λεξικού. Σήμερα, χάρη στους 14 τόμους του πολύτιμου αυτού έργου, έχει αποκαλυφθεί καθαρά η βαθιά διαστρωμάτωση της μεσαιωνικής γλώσσας και εξακριβώθηκε σε ποιο ποσοστό αυτή αποτελείται: α) από λέξεις δημώδεις της περιόδου από τον 12ο έως τον 17ο αιώνα (όχι άγνωστες τις περισσότερες φορές στη σημερινή ελληνική κοινή ή των ιδιωμάτων) β) από λέξεις δάνειες κυρίως από τα ιταλικά, τα παλαιότερα γαλλικά και τα τουρκικά γ) από λέξεις βυζαντινές της εποχής (δηλαδή όσες επιβίωσαν από τα παλαιότερα βυζαντινά κείμενα, δημώδη ή αρχαΐζοντα) δ) από λέξεις της και λεξιλογικά της γονιμότατης ελληνιστικής εποχής, οι οποίες επιβιώνουν στα μεσαιωνικά χρόνια με ή χωρίς αλλοιώσεις και ε) από λέξεις της αρχαίας ελληνικής, που επιβιώνουν είτε αναλλοίωτες είτε νομοτελειακά αλλοιωμένες κατά τύπον, σημασία ή χρήση στα μεσαιωνικά χρόνια. (...)